دوره به صورت آفلاین می باشد (دسترسی به فایل های صوتی و تصویری بر اساس سرفصل‌های دوره)

هنر مکان‌ویژه گونه‌ای از هنر تجسمی است که در تعامل و گفت‌وگو با مکان مشخصی خلق می‌شود و با آن مکان پیوند تنگاتنگ دارد. بنابراین با دیگر آثار هنری که در محیط‌های گوناگون، مثل گالری، موزه، خانه و محل کار معنا و کارکردی تقریباً یکسان دارند، فرق دارد. آثار مکان‌ویژه درون «مکان» یا از دل آن ساخته می‌شوند. در چنین اثری ماهیت اثر هنری با سرشت محیط دربرگیرنده‌اش گره می‌خورد، و مکان در بافت اثر تنیده می‌شود. بدین ترتیب، جابه‌جایی اثر موجب از دست رفتن بخشی از معنای اثر یا حتی کل آن خواهد شد.

مکان‌ویژگی که ایدۀ آن از دهه 1960 همزمان با تحولات مفهوم‌گرا در عرصۀ هنر مطرح شد، تجربه‌ای نقادانه است که در بافتاری پدیدارشناسانه، نهادی و اجتماعی تعریف می‌شود. این هنرمندان با تاکید بر مفاهیم «ادراک» و «دریافت»، تعاریف محدود فرمالیستی و بازارمحورِ هنر را مردود شمردند و بر درک و تجربۀ مخاطبان و تاثیرگذاری هنر متمرکز شدند. از منظر این هنرمندان «مکعب سفید» یعنی فضای استاندارد گالری‌ها جوابگوی اشکال نوجوی هنر نبود و تجربۀ هنر را به نمایشگاه‌های سودمحور و مطلوب برای فروش تقلیل می‌داد. پس هنرمندان از فضای رسمی گالری‌ها به بیرون و به مکان‌های تازه قدم گذاشتند و اقسام متنوعی از اجراها و رخدادها را رقم زدند.

چنین بود که پارادایم پساکارگاهی-پساگالری پا به عرصه نهاد و هنرمندان عازم تجربۀ مکان‌های واقعی و مشخص شدند، یعنی دنیای مادی و عینی که بخشی از آنیم و در آن زندگی می‌کنیم. در پرتو این نگرش، مفهوم «مکان» از جایگاهی فیزیکی، متعین، و مشخص به عرصه‌ای سیال و گفتمانی و صحنۀ نقد، تبادل اندیشگی و گفت‌وگوی فرهنگی بدل شد.

هنر مکان‌ویژه تجربۀ ادراکی بیننده و نیز منظر اندیشگی او از آن مکان را دستخوش تحول می‌کند. درک و تاویل چنین هنری نه فقط بر ساختار و محتوای اثر، بلکه همچون کلیتی یکپارچه، بر مکان جایگیری‌اش متکی است. بسیاری از آثار مکان‌ویژه قابل جابه‌جایی و فروش در بازار هنر نیستند و ممکن است فانی و موقت باشند.

بسیاری از آثار مکان‌ویژه که در نهادها و مراکز هنری شناخته‌شده اجرا می‌شوند، کارکرد «نقد نهادی» دارند. آثار هنری که زیر عنوان «نقد نهادی» قابل جمع‌بندی‌اند، طی دهه 1970 تمرکز موضوعی خود را بر نهادهای هنری و به عملکرد آنها از طریق نابرابری‌های قدرت قرار دادند. این آثار پیش‌فرض‌ها و شرایط پیشینیِ  نمایشگذاری را برملا می‌کنند و از ارتباط نهادهای هنری با مناسبات قدرت و تبعیض‌های جاری در آنها پرده برمی‌دارند.

در این درسگفتار طی دو دوره بنیادهای اندیشگی و زمینه‌های تاریخ هنری هنر مکان‌ویژه را بررسی می‌کنیم و تحلیل‌هایی از نمونه‌های تاریخی و معاصر آن ارائه می‌دهیم. در هر دو دوره تجارب هنر معاصر ایران در تعامل با مکان معرفی و بررسی خواهد شد. برخی از هنرمندانی که در این دوره به اثار آنان اشاره می‌شود عبارت‌اند از: هانس هاکه، آندرئا فریزر، دوریس سالسدو، مریل لادرمن یوکِلِس، سانتیاگو سیرا، آی‌وی‌وی، و دنیل بورن. تجارب هنر معاصر ایران در تعامل با مکان معرفی و بررسی خواهد شد.